ترکمنهای شمال عراق - گویا روشن

ترکمن‌های شمال عراق؛ ملتی که فراموش شده‌اند

در میانه‌ی بحران‌ها و منازعات پرشمار خاورمیانه، نگاه به شمال عراق ما را با یکی از قدیمی‌ترین و مظلوم‌ترین ملت‌های این سرزمین روبه‌رو می‌کند: ترکمن‌ها. قومی ریشه‌دار و اصیل که همواره در سایه‌ی رقابت‌های قومی و منافع سیاسی دیگران، قربانی تبعیض و بی‌عدالتی شده‌اند.

ترکمن‌ها در طول تاریخ نشان داده‌اند که به همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگر اقوام ساکن در شمال عراق، به‌ویژه کردها و اعراب، پایبند بوده‌اند. با این‌ حال، با نگاهی به رویدادهای دو دهه‌ی گذشته، روشن است که بیشترین آسیب‌ها از خشونت‌ها، تبعیض‌ها و بی‌ثباتی‌ها را همین قوم متحمل شده‌ است.

پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال ۲۰۰۳، کردها با اتکا به حمایت‌های واشنگتن، قدرت خود را در منطقه افزایش دادند. در همین حال، شیعیان پشتوانه‌ای قوی از جانب ایران به دست آوردند و اهل‌سنت نیز توانستند به‌سرعت برای خود متحدانی بیابند. اما ترکمن‌ها، برخلاف دیگر گروه‌ها، بدون هیچ‌گونه حامی خارجی یا نیروی نظامی باقی ماندند. این بی‌پناهی موجب شد تا سهم آن‌ها از قدرت سیاسی به شدت محدود شود و حقوق تاریخی‌شان، به‌ویژه در شهر مهم و استراتژیک کرکوک، به حاشیه رانده شود.

کرکوک، شهری ثروتمند با منابع عظیم نفتی، قلب تپنده‌ی خواسته‌ها و رقابت‌های قومی و سیاسی در شمال عراق است. ترکمن‌ها، که جمعیت قابل توجهی از ساکنان اصلی این شهر را تشکیل می‌دهند، با نوعی سیاست هدفمند تغییر ترکیب جمعیتی مواجه شده‌اند. گفته می‌شود احزاب کرد، با انتقال اقوام غیرترکمن به کرکوک و اعطای شناسنامه به آن‌ها، در تلاش‌اند تا جمعیت کردها را اکثریت نشان داده و بر مالکیت این شهر ادعای بیشتری پیدا کنند. هدف نهایی آن است که کرکوک را شهری کردنشین جلوه دهند و از منافع سرشار نفتی آن بهره‌مند شوند.

در چنین شرایطی، ترکمن‌ها نه تنها از سوی گروه‌هایی چون پ.ک.ک تحت تهدید قرار دارند، بلکه در صورت دخالت نظامی ترکیه در شمال عراق، بیم آن می‌رود که این قوم دوباره هدف انتقام‌گیری قرار گیرند. از سوی دیگر، بسیاری از ترورها، آدم‌ربایی‌ها و خشونت‌های سازمان‌یافته در مناطق ترکمن‌نشین رخ می‌دهد که امنیت این قوم را بیش از پیش متزلزل کرده است.

سیاست‌گذاری‌های متناقض رهبران کرد نیز بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. در حالی‌ که از یک‌سو با ترکیه به‌طور رسمی تقابل می‌کنند، از سوی دیگر، چهره‌هایی مانند نچیروان بارزانی سیاست‌هایی اتخاذ می‌کنند که عملاً چراغ سبزی به عملیات ترکیه علیه پ.ک.ک در شمال عراق نشان می‌دهد. همزمان، مسعود بارزانی متهم است که از پ.ک.ک علیه ترکیه و در برخی موارد علیه ترکمن‌ها بهره‌برداری سیاسی می‌کند.

در این میان، منابع محلی از وجود اسناد و دفینه‌های مهم متعلق به دوران صدام حسین در کرکوک سخن می‌گویند که به گفته‌ی یکی از مسئولان محلی، توجه بسیاری از رهبران کرد را به خود جلب کرده است. با این حال، در حال حاضر به‌دلیل حضور نیروهای آمریکایی در منطقه، آن‌ها ترجیح می‌دهند در این‌باره سکوت اختیار کنند تا پس از خروج نظامیان آمریکا، با دست بازتر درباره‌ی سرنوشت این شهر تصمیم‌گیری کنند.

در نهایت، ترکمن‌های عراق در میانه‌ی بازی‌های بزرگ سیاسی، همچنان بی‌صدا مانده‌اند؛ قربانیان خاموشی که در سایه‌ی دعوای دیگران، هستی و هویت خود را از دست می‌دهند.